Francuski predsjednik ima dobre ideje – ali njegov pristup Evropskoj uniji je neodređen, jednostran i sebičan.
Prilika za hrabri skok u evropskoj integraciji sada je možda povoljnija nego ikad nakon pada Berlinskog zida, piše Foreign Policy u autorskom tekstu Shahina Valleea, koji tu tezu potkrepljuje sa nekoliko činjenica.
Francuska je ponovo izabrala Emmanuela Macrona, ubjedljivo najviše proevropskog predsjednika ikad. Nakon 16 godina merkelizma, Njemačku sada vodi koalicija koja je obećala pretvoriti Evropu u saveznu državu. Nakon ruske invazije na Ukrajinu, Danska je brzo stopirala svoj izalazak iz zajedničke odbrambene politike Evropske unije. A Poljska, koja je nekada bila evropski odmetnik, vidi jasnije nego ikad šta bi mogla izgubiti u slučaju slabljenja Evrope.
Geopolitičke okolnosti posebno su pogodne za duboke promjene, piše Vallee.
Prema onome što je objavio Foreign Policy, kriza s korona virusom iznijela je na vidjelo Evropi njenu međunarodnu ekonomsku ovisnost i potrebu za solidarnošću; agresija u Ukrajini stvara osjećaj jedinstva koji nije bio dio evropskog iskustva još od vremena krize eura; sve veća bojazan da bi SAD mogao krenuti putem još jednog predsjednika nalik na Trumpa konačno budi Evropljane u realnost njihove ovisnosti.
No, uprkos ovom nevjerovatnom usklađivanju zvijezda, Evropa je, kako stoji u članku, izgleda u nepovoljnom položaju. EU još nije u potpunosti procesirala odlazak Velike Britanije, niti je uspostavila novi odnos sa Londonom; ostaje podijeljena povodom obima i brzine svog proširenja; još nije sigurna da li je hrabra fiskalna intervencija tokom krize s COVID-19 bila prvi korak vlastitog evropskog fiskalnog federalizma ili je to bio jedinstven slučaj. Brisel se još bori s Mađarskom u vezi njenog kršenja vladavine zakona, suočava se s nestabilnošću na Balkanu, i važno, ostaje opterećen evropskim sporazumima koji su prepreka izradi zajedničkih pristupa u ključnim oblastima kao što su zdravlje, fiskalna politika i odbrana.
Macron je počastio publiku proevropskom retorikom tokom svog prvog mandata, ali ona još nije prevedena u velike konkretne političke uspjehe.
Macronovi veliki govori
Nakon francuskog šestomjesečnog rotirajućeg predsjedavanja Evropskom unijom i kada Macron započinje novi mandat na poziciji predsjednika, vrijedi upitati: šta objašnjava jaz između Macronovog ambicioznog evropskog plana i činjenice da je većina njegovih nastojanja tokom prvog mandata završila neuspjehom?
Postoji ustvari problem s Macronovom metodom, kaže Vallee. Jasno je da su njegovi veliki govori uzdrmali evropske lidere iz stanja poricanja i zadovoljstva sobom, ali oni nisu stvorili koaliciju koja će djelovati.
Jaz između Macronove retorike i postupaka najočitiji je, podsjeća, bio na zadnjem sastanku lidera Evropske unije u junu kojim je okončano franucsko rotirajuće predsjedavanje Evropskom unijom i koji će biti zapamćen kao možda najveći zastoj u Macronovoj evropskoj agendi od neuspješne Mesenbergove deklaracije u junu 2018. Zaista, njegova molba za dubljom integracijom je ignorisana, o njegovom pozivu za kreiranje evropske političke zajednice jedva da se govorilo, a njegove nade da će se razgovarati o potencijalnoj konvenciji da se reformišu evropski sporazumi toliko su bile udaljene od planova drugih lidera, da je sasvim uklonjena s dnevnog reda.
Njegov program eurozone, pokrenut u junu 2018. uz veliku pompu, pokopao je nekoliko dana kasnije Mario Centeno, tadašnji portugalski ministar finansija i predsjednik Eurogrupe, a Evropsko vijeće je pojačalo taj dojam. S tim su nade da će budžet eurozone bolje stabilizirati ovu valutu i učvrstiti njenu arhitekturu nestale. Od tada se ništa nije desilo u pogledu nepotpune arhitekture eurozone.
Macron i Zapadni Balkan
Kako se dalje posjeća u Valleeovom članku za Foreign Policy, Macronovo oštro odbijanje 2019. da se otvore pregovori o pridruživanju sa zemljama Zapadnog Balkana, kada je on jednostrano i sa zakašnjenjem pozvao na novi okvir o proširenju, ne samo da je iritiralo veći dio Evrope, već je moralo biti u cjelosti odbačeno 2022. pred rastućom nestabilnošću.
Njegova provokativna izjava iz 2019. da je NATO u suštini mrtav nije omogućila nikakve korake ka kreiranju nove evropske sigurnosne arhitekture na koju je pozivao.
I mišljenje koje je Macron napisao zajedno sa talijanskim premijerom Mariom Draghijem za Financial Times u decembru 2021. pozivajući na novi oblik ekonomskog upravljanja Evropskom unijom nije čak bilo ni tema razgovora na pompeznom samitu u Versaju u martu, a od tada iz Pariza nisu došli nikakvi prijedlozi za reforme evropskih fiskalnih pravila.
Macronova molba da se održi konferencija o budućnosti Evrope, koju je osmislio tokom evropske izborne kampanje 2019, kao odskočnu dasku za duboke institucionalne reforme brzo je razvodnjena u Evropskom parlamentu, a njegov hrabri pokušaj da je oživi tokom govora 9. maja u Strasbourgu naišao je na oštar otpor.
Tokom tog govora, Macron je pripremio tlo za novu evropsku političku zajednicu da dozvoli Evropi da se i proširi tako da uključi nove članice i produbi svoju integraciju sa postojećima – prepoznavši da bi to zahtijevalo potpunu reviziju sporazuma Evropske unije.
Nakon jednog takvog ambicioznog govora, teško je zamisliti katastrofalniju reakciju, piše Vallee dalje. Na dan kada ga je održao, koalicija od 13 država članica na čelu sa Švedskom objavila je snažno pobijanje naglasivši da konferencija nikada nije imala za cilj ostvariti institucionalne i reforme sporazuma. Manje od sedmicu kasnije, Belgija, Njemačka, Italija, Luksemburg, Španija i Nizozemska odbacile su bilo kakvu uključenost lidera u ovoj fazi predlažući birokratsku „ad hoc radnu grupu“ – drugim riječima, smrt iscrpljivanjem.
Za nekoliko dana, Macron se uspio suočiti s protivljenjem 19 od 27 država za ideje koje su mogle – sa više pripreme i boljom diplomatijom – prikupiti većinsku podršku. Sa ovim porazom, Evropa se nalazi u situaciji bez pravog plana da osnaži svoju arhitekturu i da učvrsti svoju posvećenost susjedstvu.
Razlog za takve neuspjehe je to što Macronova evropska politika pati od tri temeljne boljke: neodređena je, jednostrana i sebična.
Tri temeljne boljke
A neodređena je zato, smatra Vallee, što Francuska ostaje suštinski neopredijeljena u vezi ključnih aspekata svoje evropske vizije. Dok Njemačka izjavljuje da želi izgraditi jezgro savezne države za EU, Macron izgleda vjeruje da je izgovaranje riječi „savezni“ preskupo u domovini i isuviše idealističko vani. Proširenje glasanja kvalifikovanom većinom na koje Francuska često poziva izbjeglo bi blokiranje veta u manjim državama članicama u oblastima kao što su fiskalna ili porezna politika. No, Francuska rijetko pojašnjava da li je spremna odreći se svog prava na veto u ključnim oblastima kao što su vanjska politika ili odbrana, i da li je spremna prebaciti izvršne ovlasti na Evropsku komisiju i proširiti ovlasti Parlamenta.
Macronovo odbijanje procesa Spitzenkandidat 2019. – prema kojem bi predsjednik komisije bio određen iz pobjedničke političke stranke evropskih izbora, pružajući snažniju vidljivost i legitiminost – s pravom ili ne zabetonirala je osjećaj da je Macronova evropska vizija samo još jedan brend galizma.
Jednostrana je i u osjećaju da bi Macron uvijek radije djelovao sam nego gradio koalicije i zato što izgleda da francuska evropska politika izgleda počinje i završava s njim. Uistinu, njegovi vlada, diplomatske službe i civilna društva širom Evrope mogli bi biti prirodni pojačivač njegovih pogleda, ali su češće ostavljeni u njegovoj sjenci. A njegov pristup je da rijetko gradi koalicije organizovane oko zajedničkih ciljeva.
Možda još neobičnija je činjenica da je nekoliko puta kada je Macron djelovao kolektivno, bio veoma uspješan: koalicija koju je pomogao izgraditi (protiv Njemačke) u Sibiuu 2019. omogućila je evropsko kretanje ka karbonskoj neutralnosti, a pismo koje je potpisao 2020. sa osam drugih država članica (protiv Njemačke) zahtijevajući zajednički fiskalni odgovor na krizu COVID-19 doveo je do plana Evropske unije o oporavku u iznosu od 750 milijardi eura.
Osim tog, Macronov pristup Evropskoj uniji često je sebičan i može se lako pomiješati sa napoleonskim pokušajem da preoblikuje Evropu tako da podsjeća na Francusku i odgovara njenim interesima.
Ovo je možda evidentnije u oblastima vanjske politike i odbrane, gdje je Macronova hrabra ambicija za suverenu Evropu percipirana kao pokušaj opadajuće sile da iskoristi snagu i veličinu Evrope kako bi održala njen nestajući vanjskopolitički utjecaj.
Pa ipak, manjak spremnosti Francuske da razgovara o dijeljenju svog kapaciteta za nuklearno odvraćanje sa ostatkom Evrope, promocija francuskog vojno-industrijskog kompleksa prije nego stvaranja istinski evropskog, i nevoljkost da se razgovara o glasanju kvalifikovane većine u vezi vanjske politike (što bi značilo da Francuska gubi moć veta i slabi svoju jednostranu moć intervencije) ili evropeizaciji kontrole izvoza oružja (koja bi podvrgla francusku ekspanzivnu upotrebu bilateralnih sporazuma o oružju evropskoj ispitivanju) su svi shvaćeni širom Evrope kao znaci da Macron priča ali ne djeluje u smjeru istinske evropske integracije na polju odbrane.
Upečatljivo je da, nakon što je prvi mandat ispunio razočaranim evropskim ambicijama, Macron još nije došao do teorije promjene koja spaja smionost sa izgradnjom konsenzusa.
To vodi do povećane izolacije i prisiljava Francusku da predstavi neuspjehe kao uspjehe i da nastavi predstavljati sastanke na crvenom tepihu kao što je predstojeći sastanak evropskih šefova država u oktobru kao istinski korak ka stvarnoj evropskoj političkoj zajenici kada taj sastanak nema pravi dnevni red, svrhu ili rezultate.
Iako Macron bez sumnje ostaje evropski lider sa najjasnijom vizijom evropske budućnosti i nužnih reformi, njegova nesposobnost da ostvari bilo koju od njih ostavlja Evropu duboko ranjivom i bez usmjerenja.
Prava opasnost sada leži u tome da bi u odsustvu plana za političku integraciju, rat na evroskoj granici, ekonomska cijena sankcija i danak potrebne energetske tranzicije mogli preobraziti sadašnji trenutak iz prilike u izvor podjele i paralizu.
Da bi izbjegao ovaj ishod, kako zaključuje Vallee, Berlin treba izaći iz svog stanja dubokog poricanja i pretočiti u praksu svoju ambiciju o koalicionom sporazumu tako što će uputiti snažan poziv da se evropeizira energetska politika i razjasne uslovi za gradnju nove evropske sigurnosne arhitekture i kapaciteta.
Francuska evropska politika treba biti jasnija, strpljivija i manje sebična. Francuska mora odbaciti svoju dvosmislenost o vrsti institucionalnih reformi na koje poziva sve i ako je potrebno da prođe jedan životni vijek da bi se materijalizirale. Također treba okončati veličanje i personalizaciju svojih evropskih napora – jer postoje jasni dokazi da kada god Macron uloži vrijeme i energiju u gradnju širokih i raznolikih transnacionalnih koalicija, on i Evropa uspijevaju.IZVOR: AGENCIJE
